Reactance. We vinden het niet leuk als ons verteld wordt dat we iets niet mogen doen, het wordt verleidelijk om het dan wel te doen. We willen koste wat kost een gevoel van vrijheid behouden.

Aan het einde van een gang staat een tafel met daarop snoep, je mag van de man in de witte jas drie snoepjes pakken. Je loopt de gang door en pakt drie van je favoriete snoepjes van tafel. Maar als die gang extreem smal is, dan pak je drie verschillende snoepjes.

‘The idea is that the weirdly narrow corridor primes the subject to feel like their choices are being taken away. Reactance kicks in by the time they reach the end of the corridor; they express their independence the only way they can by, dammit, picking three different pieces of candy no matter what the corridor says!’ – Design for cognitive bias, David Dylan Thomas, A Book Apart

Psychologie als onderzoeksdomein trekt me niet aan. Ze doet uitspraken op basis van wat ze waarneemt en aanneemt in een setting die ze zelf bepaalt, maar wat ze niet waarneemt lijkt er er niet te zijn (WYSIATI), wat ze aanneemt lijkt de uitkomst te bepalen en de setting is vaak noodgedwongen kunstmatig. Ik zou me bekneld voelen en doodnerveus worden bij deze gedachte, deze werkwijze. Er zijn eenvoudig te veel variabelen! Zou het bijvoorbeeld anders zijn als daar iets anders dan snoep lag en de weg ernaar toe glad als ijs? Intussen denk ik, ik ga helemaal geen graffiti op een muur spuiten als er staat dat dat niet mag, of op het gras lopen. Die mensen hebben een autoriteitsprobleem. Maar ook dat is een bias, het idee dat de bias (bias genaamd bias blind spot) en er is ook een bias dat je denkt dat je niet beïnvloedbaar bent als de bias van te voren verteld wordt (maar je blijkt beïnvloedbaar). No way out of this maze, geen uitweg uit het brein. Er zijn meer dan honderd biases, wat me ineens weinig lijkt. Ik kijk naar een prachtige visualisatie van Buster Benson, een bloem, met de naam Cognitive Bias Codex. Wat te doen? Gedrag is situational, zegt Norman. We worden bepaald door omstandigheden, zegt ze. Een ‘zo mooi mogelijke omstandigheden’ creëren, lijkt me. Af en toe glimlachen.