Een woord heeft niet één, twee of acht betekenissen, maar een ongelimiteerd aantal. ‘This is a scary thought.’ Strookje stof, groep muzikanten, iets wat bindt, boord, houten hoepel, met lucht gevulde ring van rubber om wielen van fietsen, auto’s, een knellend gevoel in het voorhoofd, een duidelijk zichtbare spier even boven het begin van de staart aan weerskanten van het staartbeen, die zich ontspant wanneer de koe moet kalven, bereik van een frequentie of golflengte, ding waarop een product verschillende arbeiders (of machines) passeert, iets bij biljarten. Er bestaan duizenden en duizenden varianten van een woord, duizenden stoelen, duizenden letters A, duizenden mensen. In het woordenboek kom je ze niet tegen. ‘Spelling out subtleties is not a dictionary’s aim.’

Al na het eerste hoofdstuk weet ik dat Surfaces and Essences, Analogy as the Fuel and Fire of thinking een fantastisch boek is. Nieuwe informatie zuigt zich onmiddellijk vast. In het Italiaans was je je gezicht en je tanden. In het Nederlands poets je je tanden en de vloer, niet je gezicht. Engelsen borstelen hun tanden en hun haar. Ik kijk naar de kat. Ze ligt opgerold als een pandabeertje, een bontmuts, ze kan wel dood zijn. Ze slaapt. Ze lijkt op een filmpje van zoëven. Een katachtig ding ‘kat’ noemen levert direct informatie op, zegt het boek, zo overleven we: het ding krabt en slaat als je niet uitkijkt, het ding spint als het zich okay voelt, het ding negeert je. ‘Categorization is central to thinking. Analogy is how we do it.’

Ik moet onmiddellijk aan een column van Esther Gerritsen denken. Dat is normaal, stelt het boek gerust, zo denkt de mens, in analogieën, we kunnen het niet niet. Die column ging over een banaan, als ik me goed herinner, een leraar zei het woord ‘banaan’, Esther Gerritsen de woorden ‘krom’ en ‘geel’. Maar iets beangstigt me. Dat vermogen, categorization, ‘central to thinking’, zorgt ervoor dat je niet meer hoeft te denken. Denken stopt zodra een analogie gemaakt is. ‘By putting something in a category we don’t have to observe anymore.’ Hoe herkenbaar. Wat iemand vertelt doet aan iets denken, ik luister niet langer, er is enkel herinnering. Ik zoek de column op, de column gaat niet over analogieën, maar over associaties. En over denken.

Surfaces and Essences, Analogy as the Fuel and Fire of thinking, Douglas Hofstadter & Emmanual Sander