Stilaan kwam er een andere drie-eenheid voor in de plaats: Freud voor de mens, Marx voor de maatschappij en Darwin voor de natuur
Mijn sympathie gaat uit naar het individuele dier. ‘Het beest maakt het beste in mij wakker,’ heb ik eens geschreven of gezegd. Maar ik ben me ervan bewust dat het individuele dier door een systeem wordt voortgebracht en onderhouden. Dat systeem noem ik kortheidshalve Darwin. Ik meen dat ik Darwin ergens een geloof heb genoemd. Laat ik dan nu zeggen dat ik teleurgesteld ben in dat geloof – dan kan ik dat straks nuanceren.Het zit hem niet in een of andere belofte die door Darwin zou zijn gedaan. Darwin gaat niet over zingeving. Het is niet zijn schuld dat gelovigen in allerlei geloven de schepping tot core business van hun goden hebben gemaakt, niet zijn schuld dus dat hij in hun vaarwater kwam toen hij juist op dat terrein een beter verhaal bleek te hebben.Darwin biedt een helder inzicht in de bestaande toestand van het leven op aarde, en afdalend langs de ladder van oorzaak en gevolg kom je ook een heel eind in de verklaring van het ontstaan ervan. Helemaal onderaan blijkt die ladder dan wel los in de lucht te hangen, maar dat kan Darwin niet helpen, dat ligt in de aard der dingen besloten. Zo voorspelbaar als van alles het einde is, zo raadselachtig is het begin. Al met al lijkt een Darwin die niet alle vragen kan beantwoorden me altijd nog te verkiezen boven een God die helemaal geen vragen beantwoordt. Als mijn teleurstelling niet tot een of andere belofte te herleiden is, moet het hem in mijn verwachtingen zitten. Darwin is dus géén geloof, en ik neem aan dat ik dat altijd geweten heb, maar hij moest bij mij wel een geloof vervangen. Je had de Vader, de Zoon en de Heilige Geest – en ongeveer op mijn zestiende had je die niet meer.
In de jaren daarna kwam er stilaan een andere drie-eenheid voor in de plaats: Freud voor de mens, Marx voor de maatschappij en Darwin voor de natuur. En in de jaren daar weer na is van alle drie wel wat blijven hangen, van Darwin nog het meest. Darwin deed me wat.De mens is een sociaal dier. Je hebt de natuurlijke behoefte om het ergens mee eens te zijn, om ergens bij te horen. Zelfs die losgeslagen bende van de jaren zestig was, nadat we eenmaal tot de conclusie waren gekomen dat we in ieder geval niet bij onze ouders en de bestaande orde konden horen, een poging tot een nieuwe saamhorigheid. Ik hoor nog steeds bij Darwin, maar ik vind daar niet langer een vuur om me aan te warmen. Ik hoor nu bij Darwin zoals ik ook nog steeds bij Beethoven hoor – zijn vijfde pianoconcert, het blijft in alle delen een schitterend stuk, maar ik weet het nou wel; ik luister, ik geniet, maar mijn gedachten dwalen af. Slapend lid van de vereniging.Mijn teleurstelling in Darwin is dat zijn verklaring van de natuur haar wreedheid niet langer rechtvaardigt. Dat hij me niet meer weet te betoveren. Dat de lelijke huid van het systeem op steeds meer plaatsen door het blanketsel breekt. Kan hij niet helpen. Is óók zijn schuld niet. Ligt aan mij.Je zou het leven kunnen omschrijven als de tijd die je krijgt om, wanneer in basale behoeften is voorzien, ideeën op te doen en ze te onderzoeken op hun houdbaarheid. Naarmate je meer ideeën moet laten varen, kom je meer en meer alleen te staan. (Ik zit een tijdje naar buiten te staren, ik vraag me af of voor deze eenzaamheid een equivalent zou bestaan onder de dieren des velds – en opeens valt me een titel in voor mijn biografie: En hier ben ik het ook niet mee eens.)
stem: koos van zomeren
perspectief: Koos van Zomeren buigt zich over de schrijver die hij toevallig/niet toevallig geworden is, over de mannetjesorchis die toevallig/niet toevallig onder zijn raam is komen staan en over de geschiedenis van een oude soldaat die toevallig/niet toevallig de vader van z’n zoons geworden is. In één vertelling is dit boek een staalkaart van de genres die Van Zomeren in de loop van vijftig jaar beoefend heeft – dagboek, reportage en fictie, met hier en daar een vleugje poëzie. Het verbindende element: het raadsel van de conceptie.
titel: ik kijk nooit
bron: alles is begonnen, een vertelling (2015)
mopw: meerstemmige encyclopedie / freud